گیاه قهوه با نام علمی Coffea گونه‌ای از گیاهان گلدار از خانواده روناسیان (Rubiaceae) است که در نواحی گرمسیری رشد می‌کند. بلندی این گیاه بین ۳ تا ۱۰ متر است و حدود ۳ تا ۵ سال پس از کاشته شدن (با توجه به محل کاشت) محصول می‌دهد. گل‌های سفید رنگ و خوشبوی قهوه بسیار به گل یاسمین شباهت دارند. میوه‌های قهوه تخم‌مرغی‌شکل‌اند که به نام گیلاس قهوه معروف هستند و به صورت خوشه‌ آویزان می‌شوند.

هر درخت قهوه حدود ۲۰۰۰ میوه می‌دهد. بین ۶ تا ۹ ماه زمان لازم است تا میوه قهوه از رنگ سبز به زرد و بعد قرمز یا بنفش بدل شود و کاملا برسد. میوه رسیده قهوه را ممکن است با ماشین یا دست بچینند. اگر با ماشین چیده شود به صورت تجاری نیز فروخته می‌شود که معروف به قهوه کامرشیال می‌باشد. و اگر با دقت لازم با دست چیده شود و فرآوری‌های آن به شکل صحیح انجام شود تبدیل به قهوه با کیفیتی می‌شود که به اسپشیالیتی یا تخصصی معروف است.

روش‌های صنعتی نیز برای خشک کردن قهوه وجود دارد. برای حفظ یکدستی محصول، معمولاً میوه‌ها را بر اساس وزن و اندازه جدا و بسته‌بندی می‌کنند. میوه برشته‌شده و آسیاب‌شده همان چیزی‌ست که به عنوان قهوه شناخته می‌شود. از هر درخت قهوه تقریباً نیم کیلو قهوه برشته به دست می‌آید. دانه‌های قهوه را در جای خشک و خنک نگهداری می‌کنند.

مرور تاریخچه گیاه قهوه از دیرباز تا اکنون

به احتمال زیاد قهوه اولین بار در کشور اتیوپی تولید شد. البته برخی کشور یمن را منشا تولید قهوه می‌دانند. این دانه اولین بار در قرن 13، در جهان عرب شهرت یافت و شهرت آن هم بیشتر به این دلیل بود که دین اسلام که ابتدا در جهان عرب گسترش یافت، نوشیدنی‌های الکلی را حرام بشمار می‌آورد و نوشیدنی قهوه به عنوان جایگزینی برای نوشیدنی‌های الکلی استفاده می‌شد. پس از آغاز قرن 17، گیاه قهوه که با قاچاق دانه‌های بسیار خوب به کشور هند راه یافته بود، در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال 1650م، قهوه به کشور انگلستان وارد می‌شود و کافی‌شاپ‌هایی در شهرهای آکسفورد و لندن تاسیس شدند. کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفت ها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسی‌ها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند.

تا قبل از آغاز قرن 18، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیر معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه آن اقدام نمایند. امروزه بزرگترین کشورهای تولیدکننده قهوه عبارتند از : برزیل، کلمبیا، ویتنام، اندونزی، مکزیک، اتیوپی و هندوستان. البته در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید می‌شود، ولی میزان تولید آن کشورها کمتر است. بزرگترین وارد کنندکان قهوه، ایالات متحده آمریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا و اسپانیا می‌باشند.

بیشترین میزان مصرف سرانه قهوه در کشورهای فنلاند (11 کیلوگرم)، دانمارک (9.7 کیلو گرم)، نروژ (9.5 کیلوگرم)، سوئد (8.6 کیلوگرم) و استرالیا (7.8 کیلوگرم) مشاهده شده است. ایالات متحده آمریکا با اینکه بزرگترین وارد کننده قهوه است، اما مصرف سرانه آن تنها 4.1 کیلوگرم می‌باشد. بیشتر بخوانید : صادرات قهوه ایران به 11 کشور

انواع گیاه قهوه

در بیشتر کشورهای کشت کننده قهوه، یک فصل برداشت اصلی وجود دارد. هر چند در کشورهایی مانند کلمبیا که دو فصل گل‌دهی گیاه قهوه وجود دارد، یک فصل برداشت محصول اصلی و یک فصل برداشت ثانویه. در بیشتر کشورها محصول قهوه به وسیله دست جمع‌آوری می‌شود، روند کار پر زحمت و دشوار است. با این وجود در کشورهایی مانند برزیل، که چشم‌انداز مزارع تقریبا مسطح و وسیع قهوه وجود دارد، این فرآیند مکانیزه شده است.

بیش از ۹۱۱ گونه از حشرات موذی و آفات محصول قهوه در جهان ثبت و شناسایی شده است که از این میان بیش از یک سوم آن حشرات بالدار و بیشتر از یک چهارم آن لارو و بندپایان هستند. همچنین حدودا 10 گونه کرمک، 9 نوع کرم ریز و تعدادی حلزون با صدف و بی‌صدف از آفات گیاه قهوه به شمار می‌روند. گاهی پرندگان و جوندگان نیز دانه‌های قهوه را می‌خورند اما خسارت وارد آمده از سوی آنها از جانوران بی‌مهره کمتر است. معمولا نژاد قهوه عربیکا به زیان ناشی از بی‌مهره‌گان آسیب‌پذیرتر است.

هر قسمت از گیاه قهوه مورد حمله جانوران متفاوتی قرار می‌گیرد. کرمک به ریشه‌ها و حشرات سوراخ‌کننده به ساقه و نواحی چوبی زیان‌زده حمله و شکاف ایجاد می‌کنند. بیش از 110 نوع کرم لارو، کرم درخت و بید و پروانه به برگ‌ها حمله می‌کنند. معمولا برای دفع آفات از آفت کش‌های شیمیایی یا شیوه‌های ارگانیک استفاده می‌شود. گونه‌های عمده قهوه برداشت شده در جهان، از دو گونه اصلی درخت قهوه به نام‌های عربیکا (Arabica) و روبوستا (Robusta) می‌باشد. دیگر گونه‌های قهوه محبوبیت کمتری دارند و مقدار کشت آنا بسیار کم است.

گونه عربیکا

قهوه عربیکا (Arabica) محبوب ترین گونه قهوه است که تقریبا 75 درصد مزارع زیرکشت قهوه جهان را شامل می‌شود. این گونه در اصل متعلق به مناطق مرتفع کشور یمن، جنوب غرب اتیوپی و جنوب شرق سودان است و به همین دلیل به آن عربیکا گفته می‌شود. دانه‌های این گونه دارای 50 درصد کافئین می‌باشد که نسبت به سایر گونه‌ها کافیئن کمتری دارد. درخت‌های عربیکا خود، گرده افشان هستند و حدود هفت سال طول می‌کشد تا میوه بدهند و ارتفاع آنها بین 3 تا 6 متر می‌باشد. شکوفه‌های آن به رنگ سفید و به قطر 10 تا 50 میلی‌متر هستند. معمولا درخت قهوه عربیکا را در مناطق با ارتفاع 1100 تا 2500 متر بالاتر از سطح دریا کشت می‌کنند. بهترین دما برای رشد این گونه 10 درجه سانتیگراد است هرچند که این گونه نسبت به سرما مقاوم است اما نباید دچار یخ‌زدگی شود. ” خرید قهوه اسپشیالیتی “

گونه ربوستا

گونه قهوه روبوستا با نزدیک به 20 درصد مزارع زیر کشت قهوه در جهان، بعد از عربیکا قرار دارد. درخت قهوه روبوستا ریشه‌های کم عمقی دارند و ارتفاع آنها بین ۵ تا 10 متر است. میزان بار‌دهی روبوستا نسبت به دیگر گونه‌ها بیشتر است و شاید دلیل آن هم این باشد که این گونه در مقابل آفت کمتر آسیب می‌بیند. در آب و هوای گرم تر و ارتفاعات کمتری پرورش می‌یابد، در حالی که قهوه عربیکا نمی‌تواند در آن شرایط رشد کند.

درخت قهوه روبوستا اولین بار در سال 1900 در حاشیه رودخانه لومانی که شعبه‌ای از رودخانه کنگو است پیدا شد. حدودا در سال 1910 از زئیر به بروکسل و سپس جاوه (اندونزی) انتقال یافت و سپس نتیجه اصلاح شده آن در موسسه پرورش قهوه جاوه به بسیاری از کشورها منتقل شد. در حالی که قهوه عربیکا طرفداران بیشتری داشت آسیب پذیری آن، جاذبه قهوه روبوستا را بیشتر کرد و مشتریانش بیشر شد و امروزه عملا در همه کشورهای تولیدکننده قهوه یافت می‌شود. با این حال با توجه به سلیقه مصرف کنندگان و کیفیت عطر و طعم بهتر عربیکا، گونه روبوستا سهم کمتری از مزارع جهان را نسبت به عربیکا به خود اختصاص داده است.

با مجله خبری قهوه هولا همراه باشید …